Un técnico junto al capitel aparecido en la finca familiar | cedida
La familia Freire Lorenzo, de Ferreirós (Valga), recuerda de siempre una piedra un tanto peculiar en su huerta, pero tras unos trabajos recientes le advirtieron que podría tener valor patrimonial y así ha sido. Se trata de un capitel romano perteneciente al conocido como “estilo Setecoros” y es similar a otro que se conserva en el Museo de la Catedral. Así lo certificaron los técnicos municipales y de Patrimonio, aunque todavía falta su informe definitivo, así que lo ha cedido al Concello para, una vez se restaure y limpie, pueda exhibirse en el Museo da Historia.
Loli Freire y el alcalde, José María Bello Maneiro, firmaron ayer el acuerdo de cesión y desde el gobierno local agradecieron este gesto “desinteresado” para “seguir recuperando e divulgando” la historia de Valga. De hecho, para el técnico del Museo, Santiago Chenlo, es la “comprobación de que nas casas dos veciños aínda se conservan elementos de gran interese” y destacó su vertiente educativa pues son muchos los escolares que visitan el centro.
A la espera de las conclusiones definitivas, fuentes municipales explicaron que el capitel es muy similar a otro del museo compostelano, datado entre los siglos III y IV (época tardorromana). Además, parece ser del mismo material: mármol de O Incio, “específico deste estilo arquitectónico do que tamén están feitos os dous fustes de columna e os dous capiteis que se conservan na Igrexa de San Salvador de Setecoros”.
También indicaron que técnicamente pertenecería a los inicios de “estilo Setecoros” por su decoración vegetal en varios anillos sobresalientes porque luego evolucionó a un trabajo más minucioso, incorporando, por ejemplo, zonas encordadas. Asimismo destacaron que presenta un agujero y una rotura, así que se cree que se le dio algún uso. “Ata o de agora só se tiña coñecemento da conservación de oito destes capiteis: catro no Museo de Pontevedra, dous no da Catedral e outros tantos na igrexa de Setecoros. Deles tan só un dos da Catedral presenta a mesma fractura que o de Ferreirós”, añadieron.
Emprendeu camiño do Museo de Pontevedra para súa restauración a Bandeira da Liga de Amigos do Carmen e a súa Acta Fundacional. Agardamos o seu retorno para poder contemplar novamente estes símbolos tan importantes para Pontecesures.
Neta e filla de cañeiros, a valguesa Lucía Santiago Sanmiguel, veciña de Senín, foi a gañadora da segunda modalidade do XXI Premio de Investigación Xesús Ferro Couselo co traballo “A voltas coa alambique”, que lle valeu unha bolsa de estudos dotada con 3.000 euros.
Esta modalidade do certame, co que o Concello lembra cada ano a figura do seu Fillo Predilecto, Xesús Ferro Couselo, está dirixida a proxectos centrados en estudos históricos, etnográficos ou sobre persoeiros de Valga. No caso de «A voltas co alambique», o obxectivo é o desenvolvemento dunha investigación etnográfica sobre as prácticas sociais e culturais en torno á elaboración da caña.
-Que te animou a presentar este traballo ao Premio Ferro Couselo?
– É a primeira vez que me presento e decidinme porque xa conto con máis experiencia no ámbito do patrimonio e teño feito e participado noutros proxectos. Por exemplo, agora mesmo estou con obaixoulla.gal, un proxecto desenvolvido pola asociación Os Penoucos. Este (a augardente) é un tema que me importa, porque me toca dende pequena, e coa pandemia estaba sen traballo, polo que me parecía que era o momento.
O teu proxecto de investigación céntrase na caña, un dos produtos por execelencia de Valga, e co que a súa familia ten unha relación moi estreita dende hai varias xeracións.
– O meu avó, meu tío avó, meu pai e miña nai foron ou son cañeiros. Agora non é coma antes, non se adican a iso especialmente. Teñen o seu traballo pero manteñen viva esa tradición e, de feito, preséntanse todos os anos ao Concurso da Caña do País. É unha maneira de manter vivo este oficio. En Valga hai moita tradición recente e outra xente que podería contar moitas cousas sobre o tema, por exemplo Fermín Rodríguez.
Que tipo de investigación queres realizar coa bolsa de estudios que acabas de gañar?
– Vou levar a cabo unha investigación etnográfica para achegarme ao acto social que xira arredor do alambique e do consumo do produto que resulta do destilado. Non me quero centrar nas calidades da uva ou da augardente, senón analizar as súas implicación sociais e culturais. Como cando un está na cociña, que arredor da pota xiran moitas cousas. Tamén quero analizar o papel da muller, que é algo do que nunca se fala. As persoas que facían a caña maioritariamente eran homes, pero na casa tamén había unha muller que facía tanto ou máis. E, por outra parte, tratarei de achegarme aos distintos usos que ten a augardente, ao marxe dos gastronómicos.
Grazas a esa tradición familiar moitas destas implicacións xa serán coñecidas para ti.
– Algo coñezo, pero non todo. Son nova e, ademais, dende os 18 anos estiven fóra e volvín para Valga hai uns meses. Si teño moitas lembranzas de cando era pequena: como ao chegar a época do inverno se facía a caña e os veciños de todas as casas, sobre todo xente maior, ían sentarse arredor da pota. Alí pasaban horas e horas contando os seus contos. O que quero é descubrir todo o que alí se cocía.
Que fontes empregarás para obter toda esta información?
– Vou facer unha pesquisa bibliográfica con autores clásicos da antropoloxía gastronómica como poden ser Jesús Contreras a nivel estatal ou, en Galicia, Xavier Castro, que tamén foi gañador do Premio Xesús Ferro Couselo. Tamén quero facer consultas no arquivo municipal, no de Pontevedra e incluso no do Reino de Galicia e no Arquivo do Patrimonio Oral da Identidade (APOI) do Museo do Pobo Galego.
O traballo tamén se vai a basear na oralidade, con entrevistas a persoas das distintas parroquias que estean dispostas a participar e a contar as súas lembranzas para, a partir de aí, desenvolver unha historia.
A última fase será escribir un ensaio no que conxugue todos os coñecementos teóricos que adquirín a través das lecturas bibliográficas e co que me conten os veciños. Intentarei que non sexa moi técnico ou de ámbito académico, senón adaptado a todo o mundo.
Que prazo de tempo te marcas para rematar todo este traballo?
– O cronograma que manexo é de cinco meses, pero todo dependerá de como evolucione a pandemia. Entendo que, á vista da situación, a xente teña medo e non queira xuntarse para falar, por iso as entrevistas deixareinas para o final do inverno ou a primavera. Daquela, esperemos que a situación sexa mellor.
Esta semana recibimos a visita de unha técnico do Museo de Pontevedra para valorar a restauración da bandeira da Liga de amigos do Carme e a Acta da entrega de dita bandeira.
Ambos símbolos teñen unha importante relevancia para o pobo de Pontecesures, e unha vez solicitada á Deputación asistencia técnica para a sua restauración, o Servizo de Atención Intermunicipal (SAIM) confirmou a disposición de persoal especializado do Museo para levar a cabo a restauración de ambos emblemas cesureños.
A bandeira da Liga de amigos do Carmen foi traída dende A Habana no ano 1912 polo presidente da “Sociedad Hijos de Puentecesures” na Habana e o apoderado do Centro Gallego, José Llerena Braña donada polos cesureños residentes en Cuba.
Na acta de donación aparecen nomes como Bandín, Temperán, Carrera, Magariños, Mosquera, Abalo e Llerena, os mesmos que máis tarde fixeran un donativo para a adquisición do “Gabinete de Física y Química” da Escuela Graduada.
De máis recente aparación foi a Acta fundacional, cedida hai un par de anos por descendentes da familia Llerena, un dos asinantes daquel primeiro documento e que estaba gardada na caixa forte do Concello á espera de conseguir persoal técnico que puidese devolverlle o seu aspecto orixinal.
A pretensión do Concello de Pontecesures é, unha vez restaurados, expoñer ambos emblemas no Salón de Plenos da Casa do Concello para poder ser contemplados por toda a veciñanza.
Corrían los años sesenta cuando, con 18 años, Carlos Castaño puso los pies en las playas de Torremolinos. Era la primera vez que salía de su Padrón
natal y estaba fascinado. Pero ni los bikinis de las extranjeras, ni
los edificios, ni las paellas lograron deslumbrarlo tanto como el que en
aquel momento le pareció el invento del siglo: las tumbonas a pie de playa. Volvió a Padrón con la imagen de aquellas hamacas en la cabeza y, aunque nunca había pisado la playa de A Lanzada, se imaginaba montando unas así en ese arenal del que tanto hablaban sus vecinos.
En 1988, por fin, decidió ir más allá de su oficio de hostelero,
construir con sus manos y madera reciclada de la construcción unas
tumbonas y plantarse con ellas en el arenal de O Grove,
donde, por cierto, tuvo que explicarle a la alcaldesa para qué eran
aquellos asientos. Fue el primero en montar hamacas en Galicia. Así
inició su emporio turístico y así se ganó ser el rey de la tumbona.
Treinta años después, con un pie en la jubilación, sigue imbatible e
imparable, aunque el coronavirus quiera fastidiarle.
Durante años, Carlos Castaño centró su actividad empresarial en Galicia. En sus tumbonas se tomaba el sol en los arenales más visitados de las Rías Baixas, desde el sanxenxino Silgar a la playa América, el litoral de Baiona y, por supuesto, A Lanzada. Su empresa ofrecía hamacas, sombrillas, hidropedales y también se encargaba de los chiringuitos. Hubo veranos en los que contrató a 120 personas. Pero llegó un momento en el que Castaño y los suyos decidieron dar un paso atrás en Galicia -aunque siguen regentando chiringuitos en Silgar y A Lanzada-. Querían probar suerte en algún sitio donde la temporada fuese más larga. Así, hace seis años, dieron el salto a Canarias, donde hasta la llegada del coronavirus todo fueron buenas noticias.
Carlos Castaño estaba trabajando tanto en cuatro playas del centro de Lanzarote
como en tres arenales del sur de Tenerife. En total, tenía desplegadas
1.300 hamacas y 700 sombrillas, que se quedaron allí paradas tras el
estado de alarma. En marzo, estaban registrando una ocupación del 60 %, aunque a estas alturas sería del 75 %.
Teniendo en cuenta que cobran cuatro euros por el alquiler diario de
cada hamaca y otros tantos por el de la sombrilla, las cuentas de lo que
dejaron de ganar están claras.
El futuro, optimista pese a todo
Pero Castaño tiene claro que lo peor no son estos meses, sino el futuro: «Penso que a recuperación en Canarias vai ser máis lenta, porque o seu turismo é en grandísima parte estranxeiro. Sei de cadeas de hoteis que xa non prevén abrir ata 2021», dice.
El parón en la actividad ha llevado a Castaño a solicitar dos ERTE para sus empresas. Y, actualmente, sus esperanzas empresariales residen bastante más en el verano gallego que en el canario. Aquí ,el pasado año, regentó tanto los chiringuitos y servicios de A Lanzada como los de Silgar. Este año, en teoría, tocaría volver a concursar para ver si se los adjudican o no. Pero de momento no hay noticias de esas convocatorias. Si se le pregunta a Castaño, cree que en Galicia el verano de las Rías Baixas seguirá rugiendo, aunque sea bajo mínimos. «En Silgar, por exemplo, vai seguir habendo xente porque aquí moitos veraneantes teñen a súa casa e van vir. Creo que os servizos se poden adaptar para traballar con seguridade. Toca ser optimistas», indica mientras, aprovechando el confinamiento, le da retoques al museo de la tumbona que construye en su casa a imagen y semejanza de todo lo que hizo en su vida: con su imaginación, sus ganas y sus propias manos.
A mostra sobre o seu legado no pazo compostelán, no que o artista soñou con poder expoñer o seu traballo, podería ser o xerme dun Museo da Vangarda Histórica.
Moi preto do que foi o seu estudo durante a maior parte da súa vida,
na compostelá rúa do Vilar; asentado na praza do Toural pola que tantas
veces camiñou, o pazo de Bendaña acolle durante todo este ano a
exposición Carlos Maside. Patrimonio de Galicia, na que se poden ver as obras do legado do artista adquiridas polo Consorcio de Santiago e a Deputación Provincial da Coruña.
Unha
mostra que resulta moi especial, xa que el sempre imaxinou que a súa
obra puidera permanecer na capital galega e ser exposta ao público no
pazo de Bendaña, nun lugar tan familiar e admirado polo artista, e parte
integrante dunha Compostela que el definía como «unha cuestión de
espazo», e da que pintou rúas e prazas en non poucas ocasións.
Por tanto, desta forma e grazas á iniciativa da Fundación Eugenio
Granell, faise así realidade, case 62 anos despois do seu falecemento,
un desexo expresado en numerosas ocasións ao seu sobriño Julio Maside,
co que paseaba cada día polo entorno da cidade.
Aberta ata o 31 de decembro na primeira sala do museo, a Philip West,
pódese percorrer de martes a venres, en horario de mañá e de tarde, e
todos os sábados pola mañá, ata o próximo 31 de decembro, agás os
festivos.
Nela, os visitantes terán ocasión de observar obras de referencia da súa traxectoria artística como os óleos Mercado (1950), Paisaxe de Compostela (1931), Tenda (1933), Cacharreira (1942) ou Lavandeiras (1953).
Xunto a eles, o seu autorretrato de 1937, un pastel sobre papel, e gouaches como Dúas paisaxes e Xardas, así como lapis e pasteis da primeira metade dos anos corenta como A nena do libro, Dúas nenas, Nena coa man no peito ou Arrolando a moneca.
Un conxunto de pezas enmarcadas no período que vai desde o cadro de 1930 Muller sentada
-aínda que este por agora está exposto temporalmente en Vigo e se
espera incorporar máis tarde á mostra compostelá- ata o do ano 1953 Lavandeiras.
Completan a exposición na Granell diversa documentación e libros da
biblioteca da entidade museística relacionados con Carlos Maside. Un
artista ao que Eugenio Granell refírese no seu libro Memorias de Compostela. Visión orlada por estrellas, islas, árboles y antorchas,
no que conta como o seu irmá Mario foi animado por Maside, «o pintor
máis colorista na súa arte entre os que había en Santiago», a realizar
una exposición na rúa do Vilar en 1928.
De feito, a mostra sobre o legado do de Pontecesures enmárcase nas
actividades que a fundación leva anos realizando, como maratóns de
lectura sobre escritores dos inicios do século XX e a época da
República, aos que Granell coñecía e admiraba, entre os que tamén
estaban Antón Avilés de Taramancos, Manuel Lugrís, Valle-Inclán, Manuel
Antonio, Antonio Fraguas e Carballo Calero.
Unha mostra que, tendo en conta que amosa o legado adquirido pola
Deputación da Coruña, podería servir para impulsar a creación dun Museo
da Vangarda Histórica que incluíra obras dos seus compañeiros Arturo
Souto e Manuel Colmeiro.
Ademais dun gran reclamo turístico, suporía poñer a pintura galega
contemporánea ao nivel que lle corresponde, partindo do traballo do
impulsor da chamada Arte Nova, o novo realismo que Maside promove desde
Galicia.
Gran referente da arte renovadora durante a primeira metade do s. XX
Gran referente da arte renovadora, Carlos Maside foi debuxante de viñetas en diferentes xornais e ilustrador de libros.
Becado pola Deputación de Pontevedra, viaxa a Madrid e París, onde entra en contacto coas vangardas históricas.
Evoluciona desde unha obra delicada hacia perfís duros e angulosos,
apartándose da influencia de Castelao, o seu mestre e mentor, para
aproximarse aos grabados xilográficos dos expresionistas alemáns.
O carácter ornamental da estampa xaponesa inflúe na súa creatividade,
ao igual que a estética do modernismo, e o cromatismo protagoniza a súa
obra.
Vai imprimindo unha profunda volumetría, nun argumento novedoso para a
época, amosando unha concepción pictórica que se rebela contra o
academicismo.
A súa obra empeza xa a ser considerada polos especialistas pedra angular da xeneración dos pintores renovadores galegos.
A Guerra Civil e a ditadura levan a moitos dos seus compañeiros ao
exilio, aínda que con algúns deles manterá unha estreita relación
epistolar, como é o caso de con Luís Seoane.
Será esta unha época moi dura para Maside, ao que lle quitan a
cátedra como profesor e lle impiden expoñer a súa obra, pero o artista
decide permanecer en Galicia, alegando que prefire morrer na súa terra,
admirando a súa paisaxe e preto da súa nai, antes que ter que vivir no
estranxeiro, aínda que fora moito mellor do que o estaba a facer.
Unha terra desde a que proclama o novo realismo, plasmando imaxes que «unidas unhas con outras compoñen o gran mural da vida moderna, da historia presente; imaxes que compoñen a súa utopía de Galicia», en palabras da súa biógrafa María Esther Rodríguez Losada.
